Od 5 października 2024 r. do 31 grudnia 2024 r. pracownikom na terenach powodziowych przysługują dodatkowe uprawnienia

W celu usuwania skutków powodzi, od 5 października 2024 r. do końca bieżącego roku, pracownicy mają możliwość skorzystania z dodatkowych dni urlopu na żądanie. Ponadto pracownikom poszkodowanym w wyniku powodzi przysługuje 20 dni dodatkowego płatnego zwolnienia od pracy na usuwanie skutków powodzi. Wskazani pracownicy mogą skorzystać także z urlopu wypoczynkowego w wymiarze godzinowym, a także zawnioskować o obniżenie wymiaru czasu pracy. Ograniczona jest także możliwość delegowania ich poza stałe miejsce pracy oraz zlecania godzin nadliczbowych.

Od 5 października 2024 r. obowiązuje nowelizacja  ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych ustaw . W obszarze prawa pracy wprowadza ona m.in. dodatkowe zwolnienie od pracy dla pracowników usuwających skutki powodzi oraz zwiększa z 4 do 8 ilość dni urlopu udzielanych w trybie na żądanie. 

 

20 dni zwolnienia od pracy na usuwanie skutków powodzi 

Pracownikowi poszkodowanemu przez powódź przysługuje, zwolnienie od pracy, w wymiarze do 20 dni, w celu usuwania skutków powodzi (art. 7a ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych ustaw). Dotyczy to strat w mieniu własnym pracownika, a także w odniesieniu do mienia osoby spokrewnionej lub niespokrewnionej pozostającej w faktycznym związku, wspólnie zamieszkującej i gospodarującej. 

Wymiar takiego zwolnienia w przypadku osób zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin jest ustalany proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika, przy czym niepełną godzinę zwolnienia należy zaokrąglić w górę do pełnej godziny.

Wniosek o takie zwolnienia pracownik powinien złożyć pracodawcy najpóźniej w dniu korzystania z niego, chyba że  jest to obiektywnie niemożliwe ze względu na szczególne potrzeby pracodawcy.

Zwolnienie w wymiarze 20 dni przysługuje pracownikowi niezależnie od usprawiedliwionej nieobecności, przewidzianej w dotychczasowej wersji ustawy powodziowej, która wskazuje , że faktyczna niemożność świadczenia pracy w związku z powodzią stanowi podstawę usprawiedliwienia nieobecności pracownika w pracy.

W okresie tych 20 dni zwolnienia od pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, które wypłaca pracodawca. Wysokość wynagrodzenia za te dni należy ustalić według zasad obowiązujących przy obliczaniu wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego.

Marszałek województwa na wniosek pracodawcy, złożony za pośrednictwem wojewódzkiego urzędu pracy, właściwego ze względu na miejsce prowadzenia działalności, dokonuje ze środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych zwrotu poniesionych przez pracodawcę kosztów na wynagrodzenia oraz składki na ubezpieczenia społeczne pracowników korzystających z tego rodzaju zwolnienia od pracy. Zwrot ten przysługuje do wysokości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej z poprzedniego kwartału ogłaszanego przez GUS na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Ministerstwo pracy ma przygotować wzór wniosku, który ma zawierać oświadczenie o poniesionych kosztach na wynagrodzenia oraz składki na ubezpieczenia społeczne. Do wniosku trzeba będzie dołączyć wykaz pracowników, których wynagrodzenie będzie podlegało zwrotowi.

Decyzją Rady Ministrów ten rodzaj zwolnienia od pracy może być stosowany do 31 grudnia 2024 r.  (§ 4 pkt 2a rozporządzenia  w sprawie wykazu gmin, w których są stosowane szczególne rozwiązania związane z usuwaniem skutków powodzi z września 2024 r., oraz rozwiązań stosowanych na ich terenie).

 

Dodatkowe dni urlopu udzielanego w trybie „na żądanie” 

Pracodawca od 5 października 2024 r. do 31 grudnia 2024 r. jest zobowiązany do udzielenia pracownikowi zamieszkującemu na terenie gmin lub miejscowości poszkodowanych w wyniku wystąpienia powodzi 8 dni urlopu w trybie „na żądanie”. Urlop tej jest udzielany w ramach przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego. Pracownik powinien zgłosić żądanie udzielenia urlopu najpóźniej w dniu jego rozpoczęcia  (art. 8a ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych ustaw). 

Dodatkowo w okresie od 5 października  do 31 grudnia 2024 r. każdy pracodawca jest obowiązany do udzielenia na żądanie pracownika 4 dni urlopu w celu usuwania skutków powodzi. Ten szczególny tryb udzielenia „urlopu na żądanie” obejmuje także dni w ramach przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego. Również w  tym przypadku pracownik powinien zgłosić żądanie udzielenia urlopu najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu (art. 70 ust. 1 o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych ustaw). Jak wskazano w uzasadnieniu do projektu ustawy wprowadzającej ten przepis tryb udzielania tego urlopu „na żądanie”, ma przysługiwać wszystkim pracownikom, także w sytuacji kiedy sami nie są poszkodowanymi w powodzi, ale chcą swój czas wolny wykorzystać na pomoc takim osobom np. jako wolontariusze organizacji pomocowych, albo prywatnie pomagając bliskim.

Łączny wymiar urlopu udzielonego w trybie „na żądanie” na podstawie dotychczas funkcjonujących przepisów Kodeksu pracy oraz dodatkowych dni „na żądanie” dla mieszkańców terenów powodziowych oraz dla osób chcących pomóc w usuwaniu skutków powodzi nie może przekroczyć łącznie 8 dni (art. 70 ust. 2 o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych ustaw).

 

Urlop wypoczynkowy w wymiarze godzinowym

Pracownikowi zamieszkującemu na terenie obszaru objętego powodzią (wskazanego w rozporządzeniu Rady Ministrów) w okresie od 5 października 2025 r. do 31 grudnia 2024 r. można udzielić urlopu wypoczynkowego w dniu pracy w wymiarze godzinowym odpowiadającym części dobowego wymiaru czasu pracy. Urlop taki może być udzielony w wymiarze nie wyższym niż 5 dni (art. 8b ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych ustaw).

 

Obniżenie wymiaru czasu pracy

Pracownik zamieszkujący na terenie obszaru objętego powodzią (wskazanego w rozporządzeniu Rady Ministrów) w okresie od 5 października 2025 r. do 31 grudnia 2024 r. może złożyć pracodawcy wniosek w postaci papierowej lub elektronicznej o obniżenie jego wymiaru czasu pracy do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy (art. 8c ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych ustaw). Pracodawca jest zobowiązany do uwzględnienia wniosku pracownika, chyba że nie jest to możliwe ze względu na organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika. 

Wniosek, o takie obniżenie wymiaru czasu pracy, składa się na 2 dni przed dniem rozpoczęcia wykonywania pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy. Jeżeli wniosek został złożony bez zachowania terminu, pracodawca obniża wymiar czasu pracy nie później niż z upływem 2 dni od dnia złożenia wniosku.

Pracodawca może odmówić uwzględnienia wskazanego  wniosku. Musi jednak o przyczynie odmowy  poinformować pracownika w postaci papierowej lub elektronicznej, w terminie 2 dni roboczych od dnia złożenia wniosku.

 

Zakaz delegowania i zlecania nadgodzin

W okresie od 5 października 2024 r. do 31 grudnia 2024 r. pracownika zamieszkującego na terenie obszaru objętego powodzią (określonego w rozporządzeniu Rady Ministrów) nie wolno, bez jego zgody wyrażonej w postaci papierowej lub elektronicznej:

• zatrudniać w godzinach nadliczbowych;

• delegować poza stałe miejsce pracy (art. 8d ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych ustaw).

Zgoda pracownika nie jest wymagana w przypadku konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.

 

Zawieszenie niektórych obowiązków pracowniczych

W przypadku pracowników zamieszkałych na terenach objętych powodzią (określonych w rozporządzeniu Rady Ministrów)  zawieszono na okres do 31 grudnia 2024 r. obowiązek pracodawcy kierowania ich na okresowe badania lekarskie. Wskazane obowiązki należy zrealizować w ciągu 30 dni od dnia zakończenia ww. okresu tj. do 30 stycznia 2025 r. Nie dotyczy to badań kontrolnych, które nadal trzeba wykonywać. Dodatkowo wydłużona została do 30 stycznia 2025 r. ważność orzeczeń wydanych w ramach wstępnych, okresowych i kontrolnych badań lekarskich, których termin upłynie w okresie do 31 grudnia 2024 r.

Ponadto w przypadku wskazanych pracowników wstępne szkolenia bhp mogą być przeprowadzane w całości przez internet w okresie do 31 grudnia 2024 r. Nie dotyczy to instruktażu stanowiskowego pracownika zatrudnionego na stanowisku robotniczym, na którym występuje narażenie na działanie czynników niebezpiecznych, pracownika przenoszonego na takie stanowiska oraz ucznia w trakcie praktycznej nauki zawodu oraz studenta na praktyce studenckiej. Ich instruktaże stanowiskowe muszą zostać przeprowadzone stacjonarnie. Natomiast jeśli termin przeprowadzenia szkolenia okresowego bhp pracowników zamieszkałych na terenach objętych powodzią przypada od 5 października 2024 r. do 31 grudnia 2024 r., ulega on wydłużeniu do 30 dni od dnia zakończenia tego okresu tj. do 30 stycznia 2025 r.

Dodatkowo terminy na odwołanie od wypowiedzenia umowy o pracę oraz na zgłoszenie żądania przywrócenia do pracy lub odszkodowania nie rozpoczynają się, a rozpoczęte ulegają zawieszeniu na okres do 31 grudnia 2024 r. Rozpoczną bieg dopiero od tej daty.

 

 

Magdalena Sybilska-Bonicka

specjalista z zakresu prawa pracy, prawnik, redaktor MONITORA prawa pracy i ubezpieczeń, wieloletni praktyk, trener biznesu i były wykładowca akademicki z zakresu prawa pracy